Zamanın çocukları

Zaman algısı çocukların öğrenmede, anne babaların ise öğretmekte zorlandıkları bir alan… Çünkü çocuklar için soyut bir gelişimsel beceridir. Zaman, döngüsel, değişmeyen bir sistemdir, kendisini saat, gün, ay ve yıl olarak tekrar eder.

Çocukların döngü ve devamlılık becerilerini 9 yaşına kadar tam olarak kazanamadığı görülür. Fakat 9 yaşına kadar çocuklar sık sık duydukları bir “zaman” kavramına takılı kalırlar. Örneğin, 2-4 yaş çocuğu için zaman, anne-babanın eve geldiği, parka gittiği,yemek yediği, uyuduğu zamanlardır. Ayrıca bu yaşta yavaş yavaş “saat” kavramının kullanıldığını keşfederler. 5 yaştan itibaren gün ve saat kavramı daha iyi oluşur. Çocuklar için bu zamanlar kısaca, önce, şimdi ve sonra’dır. Yaşla birlikte zaman algısı gelişir ama zamanı yönetme, zamanı doğru kullanma, zamanın akış hızı gibi konularda çocuk yetersiz kalır. Genel bir kanıya göre 9-10 yaş çocukları zaman konusunda plan yapabilmektedir. Peki zaman kavramının gelişmesi için aileler ne yapabilir:

Doğduğu andan itibaren özellikle fiziksel ihtiyaçlarının bir rutin haline dönüşmesi önemlidir. Hemen hemen aynı saatlerde uyutmak, yemek yemek, yıkanmak gibi. Çünkü çocukların biyolojik saati buna göre oluşacaktır.
Okulöncesi dönemde sık sık, önce-sonra oyunu oynanabilir. “Yatmadan önce mi kitap okuruz, sonra mı? Dışarı çıkmadan önce mi paltomuzu giyeriz, dışarı çıktıktan sonra mı?” gibi.
Okulöncesi dönemde dışarı çıkma, oyuncak alma gibi etkinlikleri bir tablo haline getirerek (tabloda resim de kullanabiliriz) “Yarın oyuncak günü, bugün gezme günü” gibi gösterebiliriz.
Günlük yaşamını bir tablo haline getirerek çocuğumuza sunabiliriz. Büyük bir kartona ilk olarak bir yatak resmi, sonra kahvaltı tabağı resmi, sonra oyuncak, TV resmi vb. yapıştırabilir, her bir etkinlikten sonra, “Bu bitti, şimdi bu, önce bunu yapmalıyız, sonra bunu” denilerek zaman geçişleri gösterilebilir. Bu tabloda ayrıca “sabah-öğle-akşam” gibi zaman terimlerini de kullanabilirsiniz.
İlkokul 1. Sınıftan itibaren ödev ve çalışmalarda zaman tutmak, hem çocuğa hem anne-babaya ortalama bir çalışma süresi hakkında bilgi verecektir. Ortalama süreye bakıp “Ödevlerin için 1 saat ayıralım” dendiğinde, çocuk için uygun bir zaman dilimi ayrılmış olunacaktır. Bu zaman dilimini belirtmek için saate işaret koymak, bazen saat kurmak denenebilir.
Ödül ve alışverişte ise aylık-haftalık tablolar büyük çocuklar için iyi olacaktır. Planlama açısından uzun süreli zaman dilimleri daha yükse beceri gerektirmektedir.
Çocukların yanında kendi planlarınızı anlatmak, zaman yönetiminizi paylaşmak öğretici olacaktır. Buzdolabına ya da evdeki bir panoya yapıştıracağınız, saatlik-günlük planlar örnek olacaktır.
Evde her zaman takvim bulunması, önemli günlerin işaretlenmesi, çocuğun doğum günü, önemli görevlerini yerine getireceği günler (gösteri, bayram, ziyaret gibi) birlikte işaretlenebilir.
Belirlenen hedef günler için (10 gün sonra bayram gelecek, 1 hafta sonra tatile gideceğiz) bir kartona-kağıda o günü belirten kadar boş kutu çizilerek, her geçen gün için bir X işareti konulabilir.
Çocuk zamanı doğru kullandığında ödüllendirilebilir, “bugün daha çabuk ödevini yaptın, bugün geç kalmadın” gibi. Ödüllerin küçük ama motive edici olması önemlidir, bir çikolata, sevdiği çizgi filmden bir bölüm fazla izleme gibi.
Doğru-yanlış zaman kavramı da önemli bir kavramdır. Özellikle çocuklarda zorlanılan bir konudur. Annenin işi varken çocuğun sürekli gelip ondan bir şey istemesi gibi. Burada “Şimdi hava çok soğuk, dışarı çıkmak için doğru zaman mı? Arkadaşının başı ağrıyor, bu oyun için doğru zaman mı?” gibi sorularla küçük denemeler yapılabilir. Bu zaman kavramı gelişince çocuklarda erteleme davranışı daha rahat gelişmektedir.