Tellerine artık “kuş konmayan” iletişim
Yaklaşık 10 sene önce ilk Mors ağını kuran ABD’li Western Union şirketinin de internetin hızına dayanamayarak telgraf bölümünü kapatmasıyla iyiden iyiye tarih olan telgraf, Türkiye’de farklı algılarla birlikte yaşıyordu. Özellikle Kurtuluş Savaşı döneminde hayati önem kazanan tellerin dili, şimdilerde sadece tozlu bir hatıra oldu bizlere…
Amerikan İç Savaşı’ndan bu yana, Mors alfabesinden mesajları müşterilerine yetiştiren Western Union telgraf bölümünü kapattı ve nostalji kokan bir devir daha geride kaldı. Telgraf da ancak bu kadar dayanabildi. Gelişen teknolojinin ezip geçtikleri kervanına o da katıldı. Sonuç olarak telgraf sessizce hizmetten kalktı. Bugünlerde PTT e-telgraf dönemini yürütse de çok da rağbet olduğu söylenemez. Halbuki neler görmüştü telgraflar. Ne savaşlar, ne müjdeler, ne büyük tehditler. Çağın gidişatına yön veren birçok haber onun sayesinde taşınmıştı diğer bölgelere… Enigma ile Alman İmparatorluğu’nun 2.Dünya Savaşı’nda sağladığı istihbarat akışının çözümlenmesi, tarih kitaplarının hala odak noktasıdır.
Düğünlerin içerisinde bile bir tattı telgraflar. Eskiden telgraf bölümü olurdu düğünlerde. Biri mikrofonu kapar gelemeyenlerin gönderdiği telgrafları okurdu ve herkes dikkat kesilirdi. Telgrafın söyledikleri her zaman ciddiye alınırdı. Tarih kitaplarında ismi sıkça geçerdi. Çünkü çok şey anlatmıştı muhatabına o paslı teller. Günümüzde ise sadece resmi makamların taziye aracı olarak yaşamını sürdürüyor. Telgraf nasıl çekilir, telgrafı çeken alet nasıl bir görünümdedir hatırlayan bile çok az… Müzelerde, eski konakların bodrum katlarında, hafızaların kaybolmak üzere olan derinliklerinde telgraflar… 
Telgraf en basit anlatımıyla şöyle biliniyor: İki merkez arasında, kararlaştırılmış işaretlerin yardımıyla yazılı haberlerin veya belgelerin iletimini sağlayan bir telekomünikasyon düzeni… Hikâyesi ise bir yolculukta başlamış. 1832 yılında Amerikalı ressam Samuel Morse, bir yolculuk sırasında kendisine elektro mıknatıstan söz eden bir yolcuyla tanışmış… Telgraf üstünde zaten çalışmaları olan Morse, bu sefer elektro mıknatıslı telgraf için çalışmaya başlamış ve ortaya telgrafın atası çıkmış. 1835 yılında, ilk elektromıknatıslı telgraf hayata geçmiş ama bu sistem pek başarılı değilmiş. Daha sonra Morse ve yardımcısı Vail bunu daha da geliştirmişler. Nokta ve çizgilerden oluşan bir kodlama sistemi ortaya çıkarmışlar ki bu da nam-ı diğer kodlama sistemi, daha sonra tüm dünyada kabul gören Mors alfabesi olmuş…
O yıllarda telgraf en popüler iletişim aracı olmuş. İlk telgraf hattı ise 1843 yılında Washington, D.C. ile Baltimore, Maryland arasına çekilmiş. Fazla değil, 166 sene öncesine gittiğinizi hayal edin. Şehirleri, insanları birbirine bağlayan yegâne iletişim aracının mektup olduğu zamanlara… Ne internet ya da televizyon ne de telefon var. Telgraf ilk elektrik akımıyla çalışan iletişim aracı olarak tarihteki yerini aldığında büyük bir ilgiyle karşılanmıştı. Çok uzunca bir süre popülerliğini korudu ama o da zamanın akışı içerisinde tarih sahnesinden adım adım uzaklaştı ve bugün tozlu raflarda….
Nasıl çalışırdı?
Elektrikli telgraflar, bir verici, bir alıcı ve ikisi arasına çekilmiş elektrik hattından meydana geliyordu. Vericiye Maniple denirdi. Maniple telgraf şebekesindeki elektrik akımını açıp kapayan anahtarlardı. Manipleye basınca devre tamamlanır ve telgraf şebekesinden akım geçerdi. Karşı tarafta ise alıcılar vardı. Alıcılar, elektromıknatıs bobinlerden yapılmışlardı. Elektro mıknatısın karşısında ileri geri hareket edebilen madeni bir çubuk vardı. Bu çubuk elektro mıknatıstan akım geçtiği zaman hareket eder, çubuğun ucundaki mürekkepli kalem bir kağıt şerit üzerine nokta (.) veya çizgi (-) şeklinde şekiller çizerdi. Sesle çalışan alıcılar da vardı. Bunlar kağıt bir şeride yazı yazmak yerine, sert bir cisme vurarak tıkırtı çıkarırlardı. Tecrübeli telgraf operatörleri, bu tıkırtıları dinleyerek mesajı çözerlerdi. Burada kısa tıkırtı nokta (.), uzun tıkırtı çizgi (-) anlamına gelmekteydi…
