An
Yazı: Abdulkadir Kılınç
Aslında zaman yoktur, an vardır. Zaman anların birbiri ardına eklenmesi (zamlanması) ile oluşur. Algımızı zamandan an’a indirebilirsek daha yoğun yaşayabiliriz belki. Anların birikmesi ile saatler, günler, haftalar ve aylar oluşur. Bir gün Güneş’in doğduğu zamandan ertesi gün doğacağı zamana kadar geçen süredir. Bir ay ise Ay’ın aynı evresinin gökyüzünde tekrar göründüğü zamana kadar geçen süredir.
Farsçada altıya kadar: Yek, dü, se, cihar, penç, şeş. Peki 7 nedir? Farsça yedi “heft”dir (veya hefte). Yedi günlük “hafta” ismi de buradan alınmıştır. Pazar Farsça yemek yeri anlamındaki ba-zar’dan, Salı İbranice üçüncüden, Çarşamba Farsça dördüncü gün anlamındaki cehar-şenbeden, Perşembe 5. Gün anlamındaki penç-şenbeden, Cuma Arapça toplanma anlamındaki cemden gelmiş. Bir hafta olarak kabul edilen yedi günlük sürenin kaynağı tam olarak bilinmiyor. En kuvvetli tez bu sürenin Ay’ın evrelerinden kaynaklandığına dayanır. Ay’ın dört evresinin (yeni ay, ilk dördün, dolunay, son dördün) sürelerine en yakın olan tam gün sayısı yedidir. Daha sonraları dinlerde göklerin yedi kat oluşuna inanış, müzikteki ana nota ve tabiattaki ana renk sayılarının da yedi oluşu bu sayının gizemini iyice arttırmıştır. Takvimde yedi günlük haftanın resmiyet kazanması ise milattan sonra 327 yılında Roma İmparatoru I. Constantinus’un çıkardığı bir emirle olmuştur. Tevrat’ın yaratılış (tekvin) anlayışına göre Tanrı evreni 6 günde yaratmış, yedinci günde de (cumartesi) dinlenmiştir. Hıristiyanlar haftayı Tevrat’taki şekliyle kabul etmişler.
İslam dininin doğuşundan sonra da yine yedi günlük hafta süresi benimsendi. Hz. Muhammed’in müminleri mescitte toplayıp, namaz kıldığı, hutbede devlet ve günlük işleriyle ilgili açıklamalar yaptığı altıncı gün (cuma) dinlenme günü olarak kabul edildi. Türkiye Cumhuriyeti’nde 27 Mayıs 1935 tarihinde yayımlanan bir kanunla tatil günü cumadan pazara alındı. Günümüzde kullandığımız ay isimlerinin geldikleri yerler şöyle. Ocak ayının ismi, Eski Roma’da Januarius idi. Janua kapı-giriş demekti. Biz bu aya Türkçe ateş (odak/ocak) anlamında Ocak ismini vermişiz. Şubat, Süryanicedir (şabat-şobat). Eski Roma’da Februarius idi. Februum, arındırma demektir. Februa, Romalıların günahlarına kefaret olarak kurban kestikleri arındırma festivaline verilen isimdir. Mart, Roma’da Martius idi. Mars, Romalıların savaş tanrısının adı. Aslında senenin ilk ayı imiş. Ancak 1582’de Papa XIII. Gregorius’un düzenlediği yeni takvimde ilk ay olarak Ocak belirlenmiştir. Nisan, Babil-Süryani dillerindeki adıdır (nisanna-nisannus). Güneşli-güneşlenme gibi manalara gelir. Mayıs, Roma’da Maius’dur. Maia, Merkür’ün annesi ve Roma’da bitkileri büyüten tanrının adıdır. Haziran, ismi Süryanicedir, sıcak demektir. Roma’daki adı Junius. Gençlik, genç anlamlarına gelir. Temmuz, Sümerlerin bereket tanrısının adıdır. Festivallerinin adı da Dumuzi’dir. Dam, Sümerce kadın demektir. Eski Mısır’da Dama; bir araya gelme, Damuzu kadının erkek arkadaşı demektir. Eylül, Süryanicedir. Üzüm ayı anlamına geliyor. Hint-Avrupa dillerinde yedinin karşılığıdır. Kasım, Arapça’da ayıran- bölen anlamında; Aralık, Türkçe, iki zaman arasındaki boşluk anlamındadır.
Bugün kullandığımız takvimin de oluşum öyküsü ilginç. Roma imparatorluğu zamanında yılın son ayı Februarius yani Şubat, yılbaşı ise Mart’tır. Böylece Şubat ayı dört yılda bir 30 gün diğer yıllarda 29 gün olmuş. Sezar bir de doğduğu aya kendi ismini vermiş ve ismi Julius (July) olmuş. Daha sonra imparator olan Augustus da Sezar’ı kıskanıp sonraki aya kendi ismini vermiş: Augustus (August). Ancak Sezar’ın ayı 31 gün çekerken, Augustus’un ayı 30 gün çekiyormuş. Bunun üzerine Augustus da emir vermiş. Yılın son ayından bir gün alın benim ayıma ekleyin diye. Böylece Şubat’tan 1 gün daha alınmış, o günden sonra Şubat ayı dört yılda bir 29 gün, diğer yıllarda 28 gün, Sezar’ın ayı Temmuz ve Augustus’un ayı Ağustos da peş peşe 31 gün çeker olmuş.
Kaynakça: Metin Üskes, www.wikipedia.com
